Zenon, Kıbrıslı
MÖ 336-264
Grek Düşünürü..
Atina..
Platon'un
(ö.347) Sebze Bahçesi’ne Xenokrates (ö.314)
kurulmuştu. O’nun karşısında
Epikuros'un (ö.270) kiraladığı bir Başka Sebze
Bahçesi. Antisthenes'in (ö.368) kurduğu Kynik
Okul’un Başına Krates geçmiş,
Stilpon, Megara Okulu’nun Yeni
Hocası. Krates Hocası...
Zenon Kıprıs’tan 314 de Atina’ya
gelip İlkin Kynik Okul’dan Kratylos’un, sonra Megara
Okulu’ndan Stilpon’la
Diodoros’un, daha sonra da Akademi’den Polemon’un
(340-273) Öğrencisi oldu. Bundan dolayı Zenon’un
Öğretisi Geniş Çap’ta Kynik Ögeler taşır.
Atina’ya geldiğinde Xenophon’un
Sokrates’ten
Anıları’nı ve Platon’un
(ö.347)
Sokrates’in
Savunması’nı okumuştu.
Sokrates’in
(ö.399) Bilgeliği’ne ve hele O’nun Düşüncesi’yle Hayatı’nın
Uygunluğu’na Hayran olmuş.
O’na göre de en Büyük Erdem Bilgelik’tir. Ancak Bilge
olandır ki İyi ve Mutlu yaşayabilir, Us’a ve
Doğa’ya (bu iki Kavram onda Eşittir) Uygun davranabilir.
Sokrates de olduğu gibi Erdem
yani Ethik temel bilgi’dir.
Öğrenimini bitirdikten sonra Zenon, Atina’da Stoa
Poikile Meydanı’nda Direkler arasında kurulmuş bir STOA
( Resim Galerisi) da kendi Okul’unu açtı.
Stoa Okulu’nun Kurucusu olarak
anılırsa da Stoa Öğretisi sadece O’nun Ürünü
değil. Bir Düşünürler Dizisi’nin Ürünü’dür.
Zenon Filosofi’yi üçe ayırıyor:
Mantık, Fizik (metafizik ) ve Ethik.
Mantık Fiziği, Fizik de
Ethik’i temellendiriyor. Stoa Öğreti’sinin Temel Kavramı
olan Doğa’ya Uygun Yaşama Kavramı böylelikle
temellenmiş olur.
Erdem’i de Teorik ve Pratik
olarak ikiye ayırır. Teorik Erdem Nesneler’in Özü
üstünde doğru Bilgi edinmek, Pratik erdem ise Us’a ve
Doğa’ya Uygun yaşamaktır. Bu iki Erdem Türü
birbiriyle sıkıca Bağımlı’dır. Nesneler’in Özü üstünde Doğru
Bilgi edinilemezse, Us’a ve Doğa’ya Uygun davranılamaz.
Epikuros (ö.270) gibi, bir Yaşama Biçimi Kurma
Yolundaydı. İnsanlar, Kuramsal Düşünce’den
bıkmışlardı. Kuram’ın içinden İşlerine yarayanı Seçme’ye
çalışıyorlar. Varlığın İlk Nedeni hala araştırılıyorsa artık
bu, Yaşama’nın Amacını değerlendirmek içindir. Bu amaç,
Zenon'da da Bilgelik olmakta Devam ediyor. Gerçekte,
Antik Çağ’ın hangi Öğretisine bakarsak bu Amaçta
birleştiğini görürüz. Bilim Mutlu Yaşamak için istenir. En
Yüksek Erdem, İyi ve Mutlu yaşamaktır.
Zenon
da bu Amaca varmak için bir Yol arar. Mutlu olmak için
Bilgeliğe nasıl erişeceğiz?
Teorik
ve Pratik Erdem’i elde ederek. Teorik Erdem,
Eşya’nın Mahiyeti üstünde Doğru Bilgi edinmektir. Pratik
Erdem, Us’a Uygun davranmaktır. Bu iki Erdem
birbirlerine Bağlı’dırlar. Eşya’nın Mahiyeti Üstünde Doğru
Bilgi edinemezseniz Us’a Uygun davranamazsınız.
Bilgi’ Değeri Pratik Yararındadır.
Davranışlar’ımızdan edindiğimiz bu Açık
Bilgi Sonu’nda, Us’a Uygun olup olmadığını Nasıl anlayacağız.
Burada Zenon’a göre 4 Temel Teorik Erdem
Ölçüsü var:
Phronesis: Doğru seçme
Andreia: Sabır’la katlanma
Sophrosyne: Ölçü’lü olma
Dikaiosyne: Adalet’le paylaştırma
Bütün bunları yaptığımızı nasıl bilebiliriz?
Doğa’ya Uygun davranarak. (Naturam sequi).
Bilgiler, Duyumlar’la algılanan Dış Etkiler’in
İzlenim ( Gr.Tuposis) leridir. Düşünce (Gr.
Phantasia ) bu İzlenimler’in Kavram (Gr. Katalepsis
)laşmasıyla oluşur. Zenon’un Değimi’yle Phantasia
kataleptike’dir. Bu Tasarımlar’ın Sanı (Gr.
Doxa) lardan arınmış Doğru Bilgi (Gr. Episteme) olup
olmadıklarının Ölçütü Us’a Uygunluklarıdır. Us’a
Uygunluğun Ölçütü ise Doğa’ya Uygunluk’tur. Doğa’ya Uygun
olan ,Us’a da Uygun olur. Çünkü Us da bir Doğa
Ürünü’dür, Us’un Bütün Düşünceleri Doğa’da olup
bitenlerin onda Yansımasından başka bir Şey değildir.
Stoa Okulu şöyle Kalıcı bir İlke’ye
vardı. En Doğru seçen, Sabırla katlanan, en Ölçülü ve en
Adaletli Üleştirici Doğa’dır, Madde’dir. Doğalaşan Bilge,
bir Kaya Parçası’nın Mutluluğu içindedir. Hiç bir Şey onu
sarsamaz ve yıkamaz. Us’a Uygunluğun Ölçüsü, Doğa’ya
Uygunluk’tur. Çünkü Us da bir Doğa Yaratısı, bir Madde
Ürünü’dür ve Us’un bütün Düşünceleri Doğa’da olup bitenlerin
Yansımasından başka bir Şey değildir. Tasarımlar’dan ve
Sanılar’dan Kurtulmuş bir Us, Açık seçik Doğa Bilgisini
edinebilir. Açık Seçik Doğa Bilgisi de, İnsan’a, yaşamak ve
Mutlu olmak için en Doğru Ölçü’yü verecektir. Genelleşme
Tutkusu’na kapılmaksızın, yeterince çekinerek, Stoa Öğretisi’nden,
bu Sonucu çıkarabilir. İnsan’ın Bağımsızlığı, Özgürlüğü ve
Eşitliği hep bu Temele dayanmaktadır. İnsanlar arasına
Ayrılıklar sokan - Kadın Erkek, Varlıklı Yoksul, Köle Efendi,
Ulus-Din - gibi Bütün Ölçüler, Doğal Ölçü karşısında silinip
gitmek Zorunda’dır. Doğa’nın Çocukları Kardeş’tirler. Eşit’tirler,
Bağımsız’dırlar. Aynı Doğa’ya Bağlı olmak, Birey’i
Humanitas'a ve Kozmopolitismus’a (Evren
yurttaşlığına) götürür.
‘Doğa’ya Uygun davranmak .. Bu Erdem
Bilgelik için yeter (Gr. Autarkeia ). Eksiksiz bir Mutluluğa
sağlar ‘ demişti. Bunun dışında kalan ve İnsanlar’ın Değer
verdiği Zenginlik, Saygınlık, Ün, Bedensel Zevkler, hatta
Hayat’ın kendisi bile Değer (Axia ) taşımaz.
Bütün bunlara İlgisiz (Adiaphoron) kalmak gerekir.
Bütün bunlar istenebilir, hatta kimi Durumlar’da
istenmelidir de. Ama bunların hiçbiri Mutlak İyi değildir.,
hepsinden vazgeçilebilir,Eerdemdense vazgeçilemez.
Doğa’ya ve Us’a Uygun davranmak bir Ödev ( Gr.
Kathekon )dur. Demek ki Erdemli olmak İnsanlığın
vazgeçilmez bir Şartı’dır.
Zenon’a göre Gerçek olan, Doğal olan
yani Maddi (Gr. Hyle ) olan’dır. Bu Madde, bir Neden
ya da Etken (Gr. Aiton ) le devinir. Zenon
buna kimi yerde Tanrı, kimi yerde Doğa diyor
ve böylelikle bu Kavramları de özdeşleştirmiş oluyor. Us=Doğa
=Tanrı=Ateş.
Zenon Monist ve Materyalist
bir Metafizik geliştiriyor ki, Eğer Düşüncesine bir
Metafizik gerekiyorsa bu, gelmiş geçmiş tüm Metafizikler’in
en Us’a Uygunudur. Bu nedenle Stoacılık Panteist’tir.
Zenon’a göre Doğa’nın Özü Ateş
(Gr. Pyr ) tir.
Bu Bayağı bir Ateş değildir. Bir Ateş-Doğa, Yaratıcı
bir Ateş’tir. Kendindeki Tohumlar’dan
yine kendisini yaratmaktadır.
Zenon İntihar etti.
STOACILIK
